Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała raport z monitoringu prawa do pomocy społecznej dla osób cywilnych, które stały się inwalidami wskutek działań wojennych na Donbasie.
Publikacja analizuje obecny stan prawny w zakresie prawa do pomocy społecznej osób cywilnych, którzy stali się inwalidami podczas konfliktu na Donbasie oraz wskazuje szereg rekomendacji skierowanych zarówno do Rady Najwyższej i Gabinetu Ministrów Ukrainy, jak i do obwodowych i lokalnych organów władzy państwowej i organów samorządowych.
Raport sporządzono na podstawie monitoringu przeprowadzonego w ramach programu mentorskiego dla ukraińskich obrońców praw człowieka OBWE/ODIHR.
Na terytorium niektórych rejonów w obwodzie donieckim i ługańskim na Ukrainie (dalej: Donbas) od 14 kwietnia 2014 roku do chwili obecnej trwa konflikt zbrojny. Według danych Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka, przez cały okres konfliktu od 14 kwietnia 2014 roku do 15 lutego 2020 roku zginęło 3.350 osób cywilnych, a 7 do 9 tysięcy cywilów zostało rannych. Większość osób cywilnych, które stały się inwalidami wskutek odniesionych ran, mieszka na terytorium, gdzie trwały i wciąż jeszcze trwają działania wojenne. Na tych terenach brakuje wielu usług państwowych i komunalnych lub dostęp do nich jest znacznie utrudniony; bardzo ograniczone są też możliwości pracy. W związku z tym szczególnego znaczenia nabiera prawo dostępu do pomocy społecznej związanej z niepełnosprawnością.
22 maja 2018 roku, w celu zaspokojenia potrzeb życiowych osób z niepełnosprawnością powstałą w wyniku wojny, wniesiono poprawki do ustawy o statusie weteranów wojennych i gwarancjach pomocy społecznej dla nich, określające procedurę uzyskiwania statusu osoby z niepełnosprawnością powstałą wskutek wojny oraz rozszerzające listę ulg i świadczeń dla tej grupy osób. Jednak od chwili wejścia w życie tej ustawy do 30 stycznia 2020 r. (tj. do czasu sporządzenia raportu) status osoby z niepełnosprawnością powstałą wskutek wojny otrzymało tylko 51 osób, a większość rannych cywilów wciąż jeszcze nie jest objęta należytą pomocą społeczną.
W celu zbadania przyczyn zaistniałej sytuacji eksperci Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka przeprowadzili monitoring prawa do pomocy społecznej dla osób cywilnych, które stały się inwalidami wskutek działań wojennych w Donbasie i przygotowali niniejszy raport. Badania skoncentrowały się na miejscowości Słowiańsk w obwodzie donieckim, żeby na przykładzie jednego miasta pokazać cały przekrój problemów związanych z prawem dostępu do pomocy społecznej w związku z niepełnosprawnością powstałą wskutek działań wojennych w Donbasie.
W wyniku badań, autorzy raportu doszli do wniosku, że państwowa polityka Ukrainy w stosunku do osób z niepełnosprawnością powstałą wskutek działań wojennych na terytorium Donbasu jest w znacznym stopniu deklaratywna. W państwowym podejściu do problemów osób cywilnych, które odniosły rany wskutek wojny na Donbasie, przeważają względy dotyczące ochrony budżetu państwa, a nie zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych tej grupy osób. Wśród głównych wniosków, do jakich doszli autorzy raportu, należy zwrócić uwagę na następujące:
- Prawo do pomocy społecznej dla osób cywilnych, które stały się niepełnosprawne wskutek działań wojennych na terytorium Donbasu, nie jest w pełni dostępne dla tych osób w związku z tym, że:
- W ustawodawstwie znajdują się dyskryminujące przepisy, które znacznie ograniczają krąg osób uprawnionych do uzyskania statusu osób z niepełnosprawnością powstałą wskutek wojny, przede wszystkim wyłączając możliwość uzyskania takiego statusu przez osoby cywilne, które odniosły rany na terytorium niepodlegającym kontroli rządu Ukrainy;
- Procedura uzyskiwania statusu osób z niepełnosprawnością powstałą wskutek wojny jest bardzo skomplikowana dla rannych cywilów, nakładając na nich niewspółmierne wymagania w zakresie przedstawienia dokumentów potwierdzających okoliczności odniesienia ran. Gromadzenie wymaganej dokumentacji na terenach objętych konfliktem jest trudne, co ogranicza faktyczny dostęp osób z niepełnosprawnością do pomocy społecznej, do której otrzymania mają prawo;
- Działalność organów państwa w zakresie informowania osób z niepełnosprawnością o procedurze praktycznie nie istnieje na poziomie centralnym, a na poziomie lokalnym wprawdzie się odbywa, ale jest niewystarczająca. Organy państwa nie mają także wystarczających możliwości administracyjnych, żeby skutecznie zapewnić przestrzeganie prawa do pomocy społecznej przysługującego osobom z niepełnosprawnościami powstałymi wskutek wojny.
- Prawo do pomocy społecznej osób cywilnych, które stały się niepełnosprawne wskutek działań wojennych na terytorium Donbasu, nie jest w pełni adekwatne z punktu widzenia życiowych potrzeb tych osób w związku z tym, że:
- Przy badaniu lekarskim i ocenie sytuacji socjalnej podczas orzekania o niepełnosprawności szeroko stosuje się praktykę mającą na celu zaniżenie grupy niepełnosprawności, co wiąże się z mniejszym wymiarem ulg i świadczeń przysługujących osobie z niepełnosprawnością. Ponadto przy określaniu grupy niepełnosprawności nacisk kładzie się na badania lekarskie, a społeczne aspekty niepełnosprawności i kwestie dotyczące świadczenia pomocy psychologicznej uwzględnia się w nieznacznym stopniu lub w ogóle pomija;
- Comiesięczne świadczenia pieniężne dla osób z niepełnosprawnościami powstałymi wskutek wojny są wystarczające tylko w przypadku osób, którym przysługuje emerytura lub renta inwalidzka na ogólnych zasadach. Wszystkie pozostałe osoby z niepełnosprawnościami powstałymi wskutek wojny mogą otrzymać zasiłek, którego poziom jest niewystarczający do zaspokojenia minimalnych potrzeb życiowych osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin;
- Ulgi i świadczenia przeznaczone na pokrycie dodatkowych potrzeb osób z niepełnosprawnościami nie w pełni odpowiadają potrzebom osób, które stały się niepełnosprawne wskutek wojny. Nie wszystkie ulgi mają zabezpieczenie finansowe w budżecie, z wielu ulg osoby z niepełnosprawnościami nie są w stanie skorzystać, a niektórych ważnych dla tych osób możliwości poprawy jakości życia ustawodawstwo nie przewiduje.
Autorzy raportu sformułowali także szereg rekomendacji skierowanych do Rady Najwyższej i Rady Ministrów Ukrainy, mających na celu wyłączenie z ustawodawstwa dyskryminujących przepisów i uproszczenie procedury uzyskiwania przez rannych cywilów statusu osób z inwalidztwem powstałym wskutek wojny.
Sformułowano również rekomendacje skierowane do obwodowych i lokalnych organów władzy państwowej i organów samorządowych w celu:
- Podniesienia skuteczności informowania osób z niepełnosprawnościami,
- Nasilenia badań sytuacji socjalnej i uwzględnienia oceny sytuacji socjalnej przy orzekaniu o inwalidztwie w celu zapewnienia indywidualnego podejścia do potrzeb osób z niepełnosprawnościami,
- Poprawy praktyki działalności rozmaitych organów władzy państwowej i samorządów lokalnych w celu podniesienia poziomu przestrzegania prawa dostępu do pomocy społecznej osób z niepełnosprawnościami powstałymi wskutek wojny.
Niniejszy raport sporządzono na podstawie monitoringu przeprowadzonego w ramach programu mentorskiego dla ukraińskich obrońców praw człowieka przy wsparciu finansowym OBWE/ODIHR. Opinie i informacje przedstawione w niniejszym raporcie mogą nie odzwierciedlać polityki i stanowiska ODIHR.
