Rozwiązanie znane potocznie w debacie publicznej pod nazwą lex pilot, polegające na zarezerwowaniu pierwszych pięciu miejsc na pilocie dla programów telewizji publicznej, stanowi niedopuszczalną na gruncie prawa polskiego i międzynarodowego ingerencję w wolność otrzymywania i przekazywania informacji, a więc w wolność wypowiedzi. Co więcej, to rozwiązanie jest niezgodne z prawem Unii Europejskiej1. Ocena lex pilot pod kątem prawnym, jak i faktycznym, zwłaszcza w kontekście nadchodzących wyborów, wskazuje, że może ono być postrzegane jako próba wpływania na opinię publiczną.
Podczas wysłuchania publicznego 6 marca 2023 r., Zuzanna Nowicka, prawniczka HFPC, przedstawiała w imieniu Fundacji uwagi dotyczące art. 10 pkt 8 rządowego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę̨ – Prawo komunikacji elektronicznej, a konkretnie rozwiązania, które ten artykuł ma wprowadzać, funkcjonującego w debacie publicznej pod nazwą lex pilot.
Zgodnie z tą zmianą, każdy operator rozprowadzający programy w sieci telekomunikacyjnej będzie zobowiązany do umieszczenia wybranych 5 programów telewizji publicznej na pozycjach od 1 do 5 w elektronicznym przewodniku po programach, tak zwanym EPG. Praktyczne konsekwencje takiej zmiany są znaczące, wysoka pozycja w EPG powoduje wzrost oglądalności danego programu. Należy więc zakładać, że przyjęcie projektu ustawy będzie skutkowało poszerzeniem grona widzów programów telewizji publicznej, a tym samym jej wpływu na kształtowanie opinii publicznej.
W ocenie Fundacji, lex pilot stanowi niedopuszczalną na gruncie prawa polskiego i międzynarodowego ingerencję w wolność wypowiedzi, obejmująca wolność otrzymywania i przekazywania informacji. Stanowi też niebezpieczną formę faworyzowania telewizji publicznej nad innymi, komercyjnymi mediami przez organy państwowe.
Wskazany w uzasadnieniu ustawy cel to zapewnienie „dogodnego dostępu odbiorcy do programów wartości publicznej”. Projektodawca nie wyjaśnia jednak, dlaczego za takie programy uważa wyłącznie programy telewizji publicznej. Stoi to w sprzeczności z wynikami analiz niezależnych instytucji, takich jak sprawozdanie Rady Języka Polskiego o stanie ochrony języka polskiego za lata 2016-2017, wskazujących, że treści prezentowane przez telewizję publiczną mają charakter propagandowy i manipulacyjny. Także Komisja Europejska niejednokrotnie podnosiła wątpliwości, co do niezależności mediów publicznych w sprawozdaniach dotyczących praworządności.
Po drugie, proponowane rozwiązanie nie spełnia standardów ustanowionych prawem Unii Europejskiej, zgodnie z którymi musi ono służyć realizacji określonych celów leżących w interesie ogólnym, takich jak dbanie o pluralizm mediów, wolność słowa oraz różnorodność kulturową. Lex pilot nie tylko nie realizuje żadnego z tych celów, a wręcz ogranicza wartości, które te cele określają.
Warto także dodać, że projekt ustawy, jako implementujący Europejski kodeks łączności elektronicznej, znajduje się w zakresie zastosowania Karty Praw Podstawowych. Konieczne jest więc zapewnienie jego zgodności z art. 11 ust. 2 KPP, zgodnie z którym szanuje się̨ wolność́ i pluralizm mediów.
Co więcej, proponowane rozwiązanie należy oceniać w kontekście zbliżających się wyborów samorządowych oraz parlamentarnych. Zgodnie ze stałym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, pluralizm mediów odgrywa szczególną rolę w okresie przedwyborczym, ponieważ zapewnia społeczeństwu niezbędne warunki do formowania opinii o ideach i postawach jego przywódców politycznych. Proponowanym rozwiązaniem ustawodawca ogranicza ten pluralizm. Biorąc pod uwagę, że wiele instytucji, takich jak Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE, odnotowywało skrajną stronniczość mediów publicznych w kampaniach wyborczych w ostatnich latach, nasuwa się wniosek, że ustawodawca w rzeczywistości zmierza do zwiększenia zasięgu telewizji publicznej i tym samym jej wpływu na kształtowanie opinii publicznej i, co za tym idzie, wynik wyborów.
Pisemna opinia, zawierająca rozwiniecie argumentacji przedstawionej na wysłuchaniu publicznym została przekazana Komisji Cyfryzacji, Innowacyjności i Nowoczesnych Technologii, w której trwają obecnie prace nad projektem, całość można pobrać, klikając w link pod tekstem.
1 Zob. motyw 25 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1808 z 14 listopada 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych (dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych) ze względu na zmianę sytuacji na rynku (Dz.U. UE L 303/69 z 28.11.2018 s. 1).
