Opinia HFPC do tzw. Tarczy Antykryzysowej | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Zdaniem HFPC, nadzwyczajne okoliczności spowodowane epidemią COVID-19 wymagają od rządu oraz Sejmu i Senatu przyjęcia stosownych regulacji, które ochronią zdrowie i bezpieczeństwo publiczne, a także zapobiegną dalszym negatywnym społecznym i gospodarczym skutkom epidemii. Jednak, nawet w takich okolicznościach, przyjmowane regulacje nie mogą stanowić zagrożenia dla podstawowych praw i wolności i muszą odpowiadać konstytucyjnym standardom.

Dlatego HFPC przedstawiła Senatowi swoją opinię dotyczącą najważniejszych, z punktu widzenia praw i wolności, przepisów ustawy. HFPC koncentruje się na m.in. zmianach w Kodeksie Wyborczym, zmienianych przepisów dotyczących postępowania przed sądami i pracy sądów, sytuacji osób pozbawionych wolności, praw cudzoziemców i prawa do prywatności.

Zmiany w Kodeksie Wyborczym

Ustawa wprowadza zmiany dotyczące głosowania korespondencyjnego, które zakładają, że z tej możliwości mogą skorzystać wyborcy objęci kwarantanną lub którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 60 lat.

Zarówno sposób przyjęcia jak i treść nowelizacji przepisów dotyczących głosowania korespondencyjnego w Kodeksie wyborczym należy uznać za niedopuszczalne. W swojej opinii, HFPC zwraca uwagę, że tryb przyjęcia tej zmiany naruszył standardy dobrej legislacji (poprawka została przedstawiona dopiero w drugim czytaniu). HFPC zwraca również uwagę na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, z którego wynika, iż przepisy ordynacji wyborczej nie powinny być zmieniane w okresie 6 miesięcy przed wyborami.

HFPC zwraca też uwagę, że nowe przepisy nie odpowiadają wyzwaniom, z jakimi wiąże się organizacja wyborów prezydenckich w okresie epidemii COVID-19. Np. wyborcy objęci kwarantanną lub izolacją powinni zgłosić zamiar udziału w wyborach przez głosowania korespondencyjne w okresie co najmniej 5 dni przed wyborami. Przy czym, decyzje o kwarantannie lub izolacji wydawane są na bieżąco, zatem możliwe są sytuacje, w których wyborcy dotychczas zdrowi zostaną objęci kwarantanną na np. 3 dni przed wyborami i wtedy nie będą mogli skorzystać z żadnej możliwości głosowania (zob. również stanowisko HFPC w sprawie zmian w Kodeksie wyborczym).

Postępowanie przed sądami

Zdaniem HFPC, ważnym rozwiązaniem jest przyjęcie możliwości wyznaczania innego równorzędnego sądu do rozpoznawania spraw pilnych należących do właściwości sądu, który zaprzestał działalności w związku z COVID-19. Zastrzeżenia HFPC budzi jednak katalog spraw uznanych za pilny – zdaniem Fundacji, powinien on obejmować również te sprawy, które dotyczą kwestii zapewnienia środków finansowych niezbędnych do egzystencji, w tym sprawy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, czy sprawy dotyczące prowadzenia egzekucji z wynagrodzeń.

HFPC postuluje również rozszerzenie regulacji, która przewiduje, że w trakcie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii nie rozpoczynają biegu terminy, których niedopełnienia spowodowałoby niekorzystne skutki dla obywateli również o sprawy z zakresu prawa cywilnego (obecnie ustawa przewiduje taką możliwość tylko w odniesieniu do prawa administracyjnego).

Prawa osób w ośrodkach zamkniętych

HFPC zwraca również uwagę, że Ustawa nie odnosi się w żadnym stopniu do sytuacji osób przebywających w np. domach pomocy społecznej lub szpitalach psychiatrycznych, które również mogą zostać zarażone COVID-19. Brakuje regulacji, które pozwalałby na sprawną ewentualną (czasową) zmianę orzeczeń o konieczności umieszczenia osób w szpitalu psychiatrycznym czy domu pomocy społecznej w związku z ryzykiem rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej

Prawa cudzoziemców

W odniesieniu do sytuacji cudzoziemców przebywających w Polsce, HFPC postuluje wprowadzenie do ustawy przedłużenie ważności dokumentów pobytowych cudzoziemców. Ustawa nie przewiduje obecnie automatycznego przedłużenia ważności karty pobytu wydawanej do zezwolenia na pobyt czasowy. Tymczasem wojewodowie, którzy są odpowiedzialni za wydawanie takich dokumentów, wydali komunikaty o wstrzymaniu bądź ograniczeniu osób zwracających się do ich urzędów. Jest to istotne, że ważność tego dokumentu jest warunkiem uzyskania m.in. świadczenia wychowawczego 500+.

Epidemia COVID-19 wpłynęła również na ograniczenie pracy organów Straży Granicznej oraz Urzędu do Spraw Cudzoziemców, które wstrzymały bezpośrednią obsługę interesantów. To z kolei pociągnęło za sobą problem wykluczenia z pomocy socjalnej i medycznej świadczonej przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców osób, które deklarują wolę ubiegania się o udzielenie ochrony międzynarodowej. Dlatego HFPC postuluje rozszerzenie przepisów ustawy również o status tych osób.

HFPC zwraca również uwagę na sytuację cudzoziemców, którzy posiadają karę pobytu z adnotacją “dostęp do rynku pracy” i pracują w Polsce, a którzy w wyniku epidemii COVID-19 mogą stracić pracę. Stąd, zdaniem HFPC, istotne jest rozważenie umożliwienie im dostępu do świadczeń z pomocy społecznej.

Prawo do prywatności

Ustawa przewiduje przyznanie Policji możliwości korzystania z jej ustawowych uprawnień w celu zapewnienia prawidłowego wykonania obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego, z wyłączeniem m.in. kontroli operacyjnej (np. podsłuchu). Wyłączeniem nie jest objęte uzyskiwanie przez Policję tzw. metadanych, czyli informacji związanych z komunikacją, ale nieobejmujących treści przekazu, co zdaniem HFPC może być zbyt daleką ingerencją w prawo do prywatności osób poddanych obowiązkowej kwarantannie lub izolacji.