Domy pomocy społecznej w dobie pandemii. Doświadczenia, potrzeby, wyzwania – opracowanie HFPC | Helsińska Fundacja Praw Człowieka

W Polsce funkcjonują 824 domy pomocy społecznej (DPS) prowadzone przez samorządy, w których mieszka 80 tys. osób. Głównie są to osoby starsze oraz osoby z niepełnosprawnościami. Na przełomie marca i kwietnia 2020 r., czyli w pierwszych tygodniach rozwoju epidemii w Polsce, krajowe media przekazywały alarmujące informacje o kolejnych DPS, w których dochodziło do zakażeń wśród mieszkańców oraz personelu. Niektóre placówki były obejmowane kwarantanną, a pozostały wewnątrz personel miał poważne trudności w zapewnieniu należytej opieki.

HFPC zdecydowała się zwrócić do władz kilkudziesięciu samorządów powiatowych (lub miast na prawach powiatu), które prowadzą domy pomocy społecznej z pytaniami dotyczącymi tego, w jaki sposób poradziły sobie z wyzwaniami, które spowodował rozprzestrzeniający się koronawirus. Fundacja chciała zgromadzić dobre praktyki przyjęte przez samorządy i domy pomocy społecznej oraz problemy, trudności i potrzeby, które nadal czekają na rozwiązanie.

Dalsze potrzeby, dalsze problemy w domach pomocy społecznej

Zebrane informacje pokazują, że chociaż domy pomocy społecznej, samorządy i władze publiczne podjęły działania związane z rozprzestrzenianiem się koronawirusa, to nie oznacza jednak, że udało się zaspokoić wszystkie potrzeby i sprostać wszystkim problemom.

Niemal wszystkie samorządy wskazały na konieczność udzielania dalszego wsparcia, szczególnie finansowego i rzeczowego, oraz intensyfikację działań na rzecz ochrony mieszkańców DPS. Z tego względu konieczne jest dopracowanie istniejących procedur przeciwdziałania COVID w DPS, a także procedur na wypadek zakażenia mieszkańców lub pracowników. Istotną rolę ma również zagwarantowanie łatwego dostępu do testów na obecność koronawirusa dla personelu i mieszkańców placówek, a obecnie w skali kraju istnieją w tym zakresie rozbieżności.

Ogromnym wyzwaniem było, a także będzie w dobie postępujących wzrostów zakażeń, zapewnienie właściwej opieki mieszkańcom i mieszkankom DPS wobec braków kadrowych placówek. Pandemia obnażyła długofalowe zaniedbania w zakresie zagwarantowania odpowiedniej liczebności personelu opiekuńczego i pielęgniarskiego w DPS. Dlatego samorządy postulują konieczność dofinansowania wynagrodzeń tych grup zawodowych, a także wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych, które ułatwią rekrutację nowych osób do kadry DPS w dobie rozwijającej się pandemii.

Poważne ograniczenia praw mieszkańców DPS

Pandemia doprowadziła również do znacznych zmian w funkcjonowaniu mieszkańców i mieszkanek DPS. Wprowadzane restrykcje doprowadziły do ograniczenia praw tych osób, w szczególności w zakresie prawa do utrzymywania kontaktów z bliskimi i światem zewnętrznym. Warto przypomnieć, że sam fakt przebywania w tego typu placówkach nie może pozbawiać możliwości korzystania z tych praw, a wszelkie ograniczenia powinny mieć charakter proporcjonalny.
Za niepokojące należy uznać wszelkie sygnały dotyczące trudności w dostępie do opieki medycznej mieszkańców placówek, ponieważ może wiązać się to z zagrożeniem zdrowia, a nawet życia tych osób. Jeden z samorządów wskazał, że pogotowie ratunkowe zignorowało zgłoszenie o pogarszającym się stanie mieszkańca, a lekarze podstawowej opieki zdrowotnej i pielęgniarki odmawiali przyjazdu na wizyty domowe do DPS. Dodatkowo odwołanych zostało wiele wizyt i planowanych zabiegów medycznych, na które czekali mieszkańcy DPS.

Rekomendacje

W raporcie przedstawiono szereg rekomendacji. Dotyczą one m.in. potrzeby dopracowania lub wprowadzenia przejrzystych procedur odnoszących się do funkcjonowania placówek, personelu i mieszkańców, które pozwolą na indywidualizację podejścia w domach. W obliczu wstrzymania przyjęć nowych osób przez cześć DPS ważne jest wypracowanie takich rozwiązań, które nie pozbawią tych osób niezbędnego wsparcia. Jednak w niektórych przypadkach niezbędne jest wprowadzenie zmian legislacyjnych dotyczących np. systemu pracy kadry DPS czy zwiększenia ich wynagrodzeń.

Jednym z wyzwań, które pojawiło się w związku z wybuchem pandemii COVID-19, było zapewnienie bezpieczeństwa osobom przebywających w domach pomocy społecznej. Mieszkańcom tych placówek należne jest szczególne wsparcie ze strony władz publicznych oraz troska o poszanowanie praw tych osób. Jednak obecna sytuacja pokazuje, że właściwym kierunkiem systemowych zmian powinno być odchodzenie od instytucjonalnych form opieki na rzecz zapewnienia wsparcia w środowisku lokalnym oraz rozwijania mieszkalnictwa wspomaganego, zapewniającego pomoc dla małych grup osób, które tego wsparcia potrzebują – mówi adw. Jarosław Jagura, prawnik HFPC.