Historia
Założenie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka było poprzedzone działalnością Komitetu Helsińskiego w Polsce, utworzonego w 1982 roku, podczas stanu wojennego. Był on organizacją podziemną, która budowała sieć współpracowników w kraju oraz za granicą. W połowie 1989 roku członkowie Komitetu zdecydowali, by skorzystać z pojawiającej się możliwości sformalizowania swoich działań i aktem notarialnym powołali do życia Helsińską Fundację Praw Człowieka.
Założenie
Helsińska Fundacja Praw Człowieka została oficjalnie zarejestrowana w sądzie w styczniu 1990 roku. Na jej dokumencie założycielskim widnieją podpisy: Piotra Ł.J. Andrzejewskiego, Haliny Bortnowskiej-Dąbrowskiej, Jerzego Ciemniewskiego, Janusza Grzelaka, Jarosława Kaczyńskiego, Marka Antoniego Nowickiego, Danuty Przywary, Jana Rosnera, Stefana Starczewskiego, Zofii Wasilkowskiej i Tadeusza Zielińskiego.
Od samego początku swojej działalności Helsińska Fundacja Praw Człowieka rozwijała programy edukacyjne i monitoringowe.
Lata 90. XX wieku: nowe prawo z poszanowaniem praw i edukacja
W latach 90. XX wieku eksperci i ekspertki Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zaangażowali się w proces tworzenia nowego prawa oraz kształtowania wymiaru sprawiedliwości. Brali udział m.in. w przygotowaniu prawnych podstaw systemu azylowego w Polsce, w pracach nad nową konstytucją (zwłaszcza nad Kartą Praw i Wolności), w przygotowaniu ustaw o funkcjonowaniu policji, służb specjalnych czy więziennictwa, a także o procesie lustracyjnym.
Wtedy także ruszyły pierwsze projekty edukacyjne, kierowane do szerokiej publiczności (m.in. programy publicystyczne oraz filmy edukacyjne), jak i szkolenia, w tym przez lata będąca flagowym programem Fundacji Szkoła Praw Człowieka, a także seminaria oraz konferencje poświęcone prawom człowieka i ich ochronie.
Równolegle rozwijała się działalność edukacyjna za granicą, która obejmowała takie projekty jak m.in. Międzynarodowy Wyższy Kurs Praw Człowieka oraz Szkoła Umiejętności Skutecznego Działania w Interesie Publicznym. Szkolenia i seminaria organizowane były w ponad 20 krajach. Działania na terenie i na rzecz krajów powstałych po rozpadzie ZSRR prowadzimy w dalszym ciągu – teraz wspólnie z absolwentami przeprowadzonych w minionych latach szkoleń.
Wizyta Dalajlamy w Polsce
W 1993 r. i 2000 r. zespół Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zorganizował pierwsze dwie wizyty XIV Dalajlamy w Polsce, duchowego i politycznego przywódcy Tybetańczyków, laureata Pokojowej Nagrody Nobla. W trakcie tej wizyty Jego Świętobliwość spotkał się m.in. z prezydentem Lechem Wałęsą i dawnymi opozycjonistami. Od tamtej pory prowadzimy program edukacyjno-monitoringowy poświęcony sytuacji w Tybecie.
Programy prawne
Na początku lat 90. XX w. w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka powstały pierwsze programy prawne – oferujące bezpłatną pomoc osobom, których prawa zostały naruszone, w tym, co szczególnie ważne, Program Pomocy Prawnej Uchodźcom i Migrantom.
Programy te funkcjonują do dziś:
- Od 2004 r., w ramach Programu Praw Precedensowych, Fundacja prowadzi litygację strategiczną, czyli zajmuje się sprawami, w których rozstrzygnięcia sądowe mają znaczenie dla interesu publicznego i mogą doprowadzić do zmiany praktyki, a nawet prawa naruszającego wolności lub prawa jednostki, wdrożenia określonego standardu międzynarodowego lub konstytucyjnego, zwrócenia uwagi opinii publicznej i organów władzy na określony, istotny problem.
- W ramach Programu Interwencji Prawnej nasi prawnicy i prawniczki udzielają porad prawnych, przygotowują opinie przyjaciela sądu i włączają się w postępowania sądowe osób, których prawa bądź wolności zostały naruszone.
- HFPC stale monitoruje proces legislacyjny z perspektywy ochrony praw człowieka, zgłasza uwagi i opinie do projektów ustaw, uczestniczy w wysłuchaniach publicznych i w pracach komisji parlamentarnych oraz przygotowuje sprawozdania z bieżącej sytuacji przy zastosowaniu procedur międzynarodowych, m.in. w ramach Rady Europy i Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Międzynarodowy Festiwal Filmowy WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie
W 2001 r. odbyła się pierwsza edycja Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS. Prawa człowieka w filmie. WATCH DOCS to obecnie jedna z dwóch największych na świecie imprez filmowych poświęconych prawom człowieka, prezentujących filmy dokumentalne, w których zaangażowanie na rzecz praw jednostki łączy się ze sztuką filmową. Każdego roku na festiwalu pokazywanych jest blisko siedemdziesiąt światowej klasy filmów.
Więcej o historii Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka piszemy w książce jubileuszowej pt. „Po stronie wolności. 25 lat Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka”, która ukazała się w 2015 roku.