HFPC złożyła do Trybunału Konstytucyjnego opinię prawną w sprawie konstytucyjności przepisów regulujących umieszczanie osób ubezwłasnowolnionych całkowicie w domach pomocy społecznej przez ich opiekunów. Wniosek o kontrolę konstytucyjności tych regulacji skierował do TK Rzecznik Praw Obywatelskich.
Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i ustawy o pomocy społecznej umożliwiają umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w DPS wbrew jej woli. Wystarczy, że zgodę na takie umieszczenie wyrazi jej opiekun. Opiekun powinien uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na umieszczenie ubezwłasnowolnionego w DPS, jednak w praktyce nie zawsze ma to miejsce. Ponadto procedura, w jakiej sąd udziela zgody jest bardzo nieprecyzyjna i nie wymaga od sądu nawet wysłuchania osoby ubezwłasnowolnionej czy przebadania jej stanu zdrowia psychicznego. Co więcej, osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji, na podstawie których odbywa się umieszczenie w DPS. Nie ma również żadnej procedury, za pomocą której osoba taka mogłaby domagać się kontroli sądowej już po umieszczeniu w DPS.
W swojej opinii HFPC dokonała analizy zaskarżonych przepisów oraz praktyki ich stosowania. „Z naszych ustaleń wynika, że w skali całego kraju pozbawionych wolności i pozostających bez dostępu do jakichkolwiek środków ochrony prawnej może być ponad 12 tys. osób ubezwłasnowolnionych całkowicie” – wskazuje Marcin Szwed, prawnik HFPC.
HFPC zaprezentowała również swoje dotychczasowe działania dotyczące zaskarżonych przepisów. Związane są one przede wszystkim z prowadzeniem przez prawników HFPC sprawy Kędzior przeciwko Polsce przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka oraz monitorowaniem wykonania wyroku wydanego w tej sprawie. W tym orzeczeniu ETPC po raz pierwszy stwierdził, że polskie przepisy regulujące umieszczanie osób ubezwłasnowolnionych całkowicie w DPS przez ich opiekunów naruszają art. 5 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. „Niestety, mimo upływu blisko 4 lat od wydania przez ETPC wyroku, w dalszym ciągu nie został on wykonany przez polskie władze, o czym HFPC poinformowała Komitet Ministrów Rady Europy.” – tłumaczy Marcin Szwed. W swojej opinii Fundacja przypomniała także, że już w marcu 2015 r. wystąpiła do RPO o skierowanie do TK wniosku o kontrolę konstytucyjności omawianych przepisów.
W ostatniej części opinii HFPC przedstawiła analizę prawnoporównawczą rozwiązań w zakresie umieszczania osób z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną w instytucjach opieki społecznej obowiązujących w kilku wybranych państwach europejskich. Fundacja omówiła także wyrok Sądu Konstytucyjnego Słowenii, który orzekł, że obowiązujące w tym kraju przepisy, o treści bardzo zbliżonej do polskich, są niezgodne z konstytucją, EKPC oraz Konwencją o prawach osób z niepełnosprawnościami.
HFPC podkreśliła, że zakwestionowane przez RPO przepisy są niezgodne z Konstytucją i wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi. „Naruszają one nie tylko wolność osobistą czy prawo do sądu osób z niepełnosprawnościami, ale i ich godność. Procedura, w jakiej są one umieszczane w DPS traktuje je bowiem jak bierne przedmioty, a nie podmioty zdolne do wyrażenia własnego zdania w kwestii miejsca pobytu” – dodaje Marcin Szwed.