HFPC zwróciła się do Przewodniczącej Międzyresortowego Zespołu do spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności oraz Niezdolności do Pracy z apelem o uwzględnienie w opracowywanym projekcie reformy konieczności dokonania zmian w zasadach oznaczania przyczyny niepełnosprawności na orzeczeniach o niepełnosprawności.
Obowiązujące zasady
Obecnie zasady orzekania o niepełnosprawności reguluje Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Nie określa ona dokładnie zawartości orzeczenia o niepełnosprawności i przekazuje tę materię do unormowania na poziomie rozporządzenia.
Wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności precyzuje natomiast, że na orzeczeniu umieszcza się m.in. informację na temat przyczyny niepełnosprawności, określoną za pomocą jednego lub kilku symboli wymienionych w rozporządzeniu. Jeden symbol niepełnosprawności odpowiada całym grupom schorzeń, bez podziału na ich stopień. Dlatego na przykład zarówno osoba z lekką depresją, jak i ciężką schizofrenią będą miały na orzeczeniu o niepełnosprawności takie samo oznaczenie, co może budzić obawy, że przedstawienie takiego dokumentu w miejscu pracy doprowadzi do stygmatyzacji społecznej.
Niekonstytucyjne rozwiązania
W swoim wystąpieniu Fundacja wskazała, że obecnie obowiązujące przepisy są niezgodne z Konstytucją. Po pierwsze, naruszają one zasadę, zgodnie z którą ograniczenia wolności i praw konstytucyjnych (w tym – prawa do prywatności oraz autonomii informacyjnej) muszą mieć podstawę ustawową. To ustawa, a nie rozporządzenie powinna więc regulować, jakie dane osobowe można umieszczać na orzeczeniu o niepełnosprawności.
HFPC podkreśliła jednak, że samo przeniesienie obecnych rozwiązań do ustawy nie rozwieje wszystkich wątpliwości, bo już sam fakt podawania na orzeczeniu o niepełnosprawności symbolu jej przyczyny jest nie do pogodzenia z Konstytucją. W związku z tym, że orzeczenie musi być przedstawione pracodawcy, żeby można było skorzystać z różnego rodzaju uprawnień dla osób z niepełnosprawnością, dochodzi do bardzo daleko idącej, nieuzasadnionej ingerencji w prawa jednostki poprzez ujawnienie jej danych wrażliwych oraz narażenie jej na dyskryminację w miejscu pracy. Fundacja przywołała przy tym stanowisko Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, które w piśmie do HFPC wskazało, że przepisy rozporządzenia są niezgodne z Konstytucją i powinny być zastąpione innymi rozwiązaniami, w mniejszym zakresie ingerującymi w prywatność pracowników.
Zdaniem HFPC trwające obecnie prace legislacyjne nad całościową reformą systemu orzekania o niepełnosprawności stanowią więc doskonałą okazję do wyeliminowania wskazanych mankamentów.
Sprawa pana Adama*
Pismo do Przewodniczącej Międzyresortowego Zespołu nie jest jedynym działaniem, jakie Fundacja podjęła w omawianej sprawie. W marcu 2017 r. HFPC zwróciła się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o wniesienie skargi kasacyjnej w sprawie mężczyzny, na którego orzeczeniu o niepełnosprawności zamieszczono symbol 02-P, oznaczający chorobę psychiczną. RPO odmówił wniesienia skargi kasacyjnej, jednak sprawą wkrótce zajmie się Trybunał Konstytucyjny, który przyjął do rozpoznania skargę konstytucyjną wniesioną przez mężczyznę.
* – imię zmienione