Zdaniem HFPC, tymczasowe aresztowanie jest stosowane w Polsce zbyt często i należy wprowadzić zmiany, które ograniczą tę liczbę. W tym celu potrzebna jest szeroka dyskusja na poziomie krajowym. Ubiegłoroczny raport HFPC “Tymczasowe aresztowanie, (nie)tymczasowy problem” prezentuje szereg rekomendacji w tym zakresie.
Wyrok w sprawie Mierzejewski przeciwko Polsce
W wyroku z listopada 2014 r. w sprawie Mierzejewski przeciwko Polsce, Trybunał w Strasburgu ocenił praktykę stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce. Środek izolacyjny stosowano wobec skarżącego przez trzy lata, trzy miesiące i jeden dzień. Mężczyzna został aresztowany w 2010 r. pod zarzutami handlu narkotykami i udziału w zorganizowanej grupie przestępczej, a jego areszt był wielokrotnie przedłużany, aż do momentu zakończenia procesu karnego w jego sprawie w 2014 r.
ETPC stwierdził, że przywoływane w postanowieniach o zastosowaniu izolacyjnego środka zapobiegawczego przesłanki, tj. uzasadniona obawa popełnienia zarzucanego przestępstwa, obawa utrudniania postępowania, a później również ryzyko wymierzenia surowej kary – nie były właściwe i wystarczające dla uzasadnienia całego okresu jego trwania. Oceny tej nie zmieniał również fakt, iż sprawa należała do skomplikowanych z uwagi na zarzut działania skarżącego w zorganizowanej grupie przestępczej. Tytułem zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 2 500,00 euro.
Od daty uprawomocnienia wyroku nadzór nad jego wdrożeniem sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy.
Wyrok w Strasburgu to nie koniec!
Obecnie wyrok wciąż jest uznawany przez Komitet Ministrów Rady Europy za niewykonany przez polskie władze. Jednakże, w grudniu 2019 r. polski rząd przedstawił raport końcowy, w którym wyraził nadzieję, że podjęte na poziomie generalnym działania okażą się wystarczające do zamknięcia nadzoru Komitetu Ministrów nad tą sprawą. Komitet może podjąć taką decyzję na najbliższym posiedzeniu tj. na początku marca 2020 r.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystąpiła do Komitetu Ministrów z wnioskiem o wstrzymanie się z podjęciem takiej decyzji. W ocenie Fundacji byłaby to przedwczesne, ponieważ obecna praktyka stosowania tymczasowego aresztowania wywołuje wiele wątpliwości, co pokazują dane. Liczba osób tymczasowo aresztowanych zdecydowanie wzrosła w ostatnich pięciu latach (z 4 162 na koniec 2015 r. do 8 520 na koniec 2019 r.). Wagę tego problemu uświadamia również procentowy stosunek osób tymczasowo aresztowanych do całej populacji więziennej, który niepokojąco wzrósł z 5,88 % w 2015 r. do 11,49 % w grudniu 2019 r.
W ocenie Fundacji, aktualne dane statystyczne mogą nawet sugerować, że problem związany ze stosowaniem tymczasowego aresztowania będzie dalej się pogłębiał, ponieważ tylko w ostatnim roku tj. od grudnia 2018 r. do grudnia2019 r. nastąpił wzrost liczby osób tymczasowo aresztowanych o ponad 1100 osób. W swoim stanowisku Fundacja powołała się na ostatnie badania organizacji pozarządowych (Raport HFPC „Tymczasowe aresztowanie, (nie) tymczasowy problem” oraz badania Fundacji Court Watch Polska), jak również rekomendacje i spostrzeżenia organów międzynarodowych.
Procedury tymczasowego aresztowania wymagają szerokiego dyskursu i zmian
Niezależnie od decyzji Komitetu, warto postulować podjęcie szerszej dyskusji na poziomie krajowym na temat zmian, które mogłyby doprowadzić do rzeczywistego ograniczenia liczby osób tymczasowo aresztowanych oraz czasu stosowania środka izolacyjnego. Listę naszych rekomendacji przedstawiliśmy szczegółowo w raporcie z 2019 r.
Najważniejsze z nich to:
- uchylenie przesłanki „surowej kary grożącej oskarżonemu” (art. 258 § 2 k.p.k.), ponieważ jest ona odpowiedzialna za znaczną większość tymczasowych aresztowań, bo jest najłatwiejsza do wykorzystania;
- wprowadzenie do Kodeksu postępowania karnego nowego środka zapobiegawczego w postaci aresztu domowego lub/i elektronicznego monitorowania, a także łączenia ze sobą środków nie izolacyjnych;
- wprowadzenie wyższych wartości pieniężnych przyznawanych w ramach odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszny areszt.