HFPC: Polska do tej pory nie wykonała zaleceń ETPC z wyroku Bistieva i Inni przeciwko Polsce
W 2018 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku w sprawie Bistieva i inni przeciwko Polsce uznał, że trwający ponad 5 miesięcy pobyt rodziny z trójką małoletnich dzieci w ośrodku strzeżonym dla cudzoziemców narusza prawo do poszanowania życia rodzinnego, zagwarantowane w art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.
Trybunał uznał, że najlepszy interes dziecka nie może ograniczać się do zamykania dzieci razem z rodzicami w ośrodkach strzeżonych, w których panuje reżim przypominający pozbawienie wolności w więzieniu. Zdaniem Trybunału, polskie władze muszą zapewnić, że umieszczenie rodziny z dziećmi w ośrodku detencyjnym zawsze będzie krokiem ostatecznym. W sprawie Bistieva i Inni przeciwko Polsce Trybunał stwierdził, że polskie władze nie zrobiły wszystkiego co powinny, aby rodzina nie została umieszczona w detencji. Władze nie podjęły wysiłku znalezienia alternatywnych do detencji środków wolnościowych, które z jednej strony zabezpieczyłyby pobyt cudzoziemców w Polsce, a z drugiej chroniłyby najlepszy interes dzieci i rodziny, do czego zobowiązują Polskę przepisy prawa międzynarodowego (w tym Konwencja praw dziecka ONZ czy Karta praw podstawowych UE).
Polski rząd niezmiennie stoi na stanowisku, że zalecenia Trybunału wykonał wprowadzając do ustawy o cudzoziemcach i ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, w 2014 r., środki alternatywne do detencji. W określonych w obu ustawach przypadkach, środki te mogą być stosowane, zarówno przez Straż Graniczną, jak i sądy powszechne, zamiast umieszczenia cudzoziemców w ośrodku strzeżonym. Do środków tych należą m.in.: wpłata zabezpieczenia pieniężnego, nakaz stawiania się przed wyznaczonym organem w określonych odstępach czasu czy nakaz zamieszkiwania w wyznaczonym miejscu.
Ze stanowiskiem rządu nie zgadza się Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
W opinii przekazanej Komitetowi Ministrów Rady Europy 16 czerwca 2023 r. Fundacja wskazała, że przepisy wprowadzające środki alternatywne do detencji do polskiego ustawodawstwa pozwalają na dużą uznaniowość w ich stosowaniu i nie zawsze wprost nakazują organom lub sądom orzekającym w sprawach detencji kierować się dobrem czy interesem dziecka. Przez to, w praktyce, detencja nie jest środkiem ostatecznym i często orzekana jest, lub przedłużana, w sposób arbitralny. Na dowód tego, Fundacja przywołała dane statystyczne, które rząd sam przekazał wcześniej Trybunałowi, a z których wynikało m.in. że w 2021 r., w czasie kryzysu na granicy polsko – białoruskiej, na 571 dzieci umieszczonych w ośrodkach strzeżonych przypadało jedynie 37, wobec których zastosowano środki wolnościowe. Było to tylko 6 % wszystkich dzieci zatrzymanych przez Straż Graniczną w tym roku.
HFPC uważa, o czym również poinformowała Komitet Ministrów RE, że pobyt w ośrodku strzeżonym z zasady nie leży w interesie dziecka i bez wątpienia ma negatywny wpływ na jego rozwój psychofizyczny. Ośrodki nie gwarantują odpowiedniego dostępu do opieki medycznej czy psychologicznej, ani nie realizują przysługującego wszystkim dzieciom prawa do nauki. Fundacja przypomniała też, że standardy panujące w ośrodkach były wielokrotnie krytykowane, w tym również przez Krajowym Mechanizm Prewencji Tortur i Rzecznika Praw Obywatelskich (np. w piśmie skierowanym do prezesów sądów okręgowych w dniu 25 stycznia 2022 r., KMP.572.1.2021.PK[1], w którym Rzecznik przypomina, że detencja dzieci musi być traktowana jako środek ostateczny, a środkami pierwszego wyboru, jeśli zachodzi konieczność zastosowania jakiejś formy zabezpieczenia, powinny być środki wolnościowe, alternatywne do detencji).
HFPC złożyła opinię amicus curiae w toczącej się przed ETPC sprawie V.M. i Inni przeciwko Polsce (skarga nr 40002/22)
19 czerwca 2023 r. Fundacja skierowała do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka opinię amicus curiae w toczącej się sprawie V.M. i Inni przeciwko Polsce, która podobnie jak sprawa Bistieva i Inni dotyczy umieszczenia w ośrodku strzeżonym dla cudzoziemców rodziny z małoletnimi dziećmi (w tym przypadku matki i dwojga małoletnich dzieci).
W tej sprawie Fundacja przedstawiła argumenty zbliżone tych, które podniosła wcześniej w swoim stanowisku w sprawie wykonania wyroku Bistieva i Inni, a które w opinii Fundacji świadczą o arbitralnym stosowaniu detencji przez sądy oraz o częstym pomijaniu lub błędnym rozumieniu interesu czy dobra dziecka w sprawach dotyczących pozbawiania wolności.
W ocenie Fundacji, przykład błędnego rozumienia interesu dziecka znaleźć można właśnie w sprawie V.M. i Inni przeciwko Polsce. W jednym z wydanych w tej sprawie postanowień sąd okręgowy uznał, że umieszczenie dzieci w strzeżonym ośrodku wraz z rodzicem ma na celu "ochronę ich praw i interesów" i jest uzasadnione "zasadą integralności rodziny i dobrem małoletnich". Zdaniem HFPC, sąd przeoczył jednak fakt, że zastosowanie wobec wszystkich członków rodziny środka wolnościowego, alternatywnego do detencji, również respektowałoby integralność rodziny, a ponadto dopiero wówczas interesy i dobro małoletnich byłyby należycie chronione.
[1] https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-sady-migranci-strzezone-osrodki-rodziny-dzieci