Czy istniejący w Polsce system resocjalizacji nieletnich działa efektywnie? Co dzieje się z młodymi dorosłymi opuszczającymi zakłady poprawcze i młodzieżowe ośrodki wychowawcze? Czy mają dokąd pójść? Na te i inne pytania odpowiada najnowszy raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dotyczący reintegracji wychowanków placówek resocjalizacyjnych.
Raport jest wynikiem projektu „Children’s Rights Behind Bars 2.0”, finansowanego przez Unię Europejską. W trakcie jego powstawania pracownicy HFPC przeprowadzili osiem spotkań z ponad 30 osobami zaangażowanymi w system resocjalizacji nieletnich: pracownikami zakładów poprawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, instytucji pieczy zastępczej, systemu opieki społecznej, a także organizacji pozarządowych wspierających proces usamodzielniania.
Zdaniem HFPC istniejące uregulowania prawne, organizacja wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich, kształt i funkcja placówek resocjalizacyjnych, a także dostępne dla wychowanków tych placówek świadczenia wspomagające usamodzielnienie nie tworzą spójnego systemu usamodzielniania. „Brakuje koordynacji działań, wymiany doświadczeń i synergii” – mówi Marcin Wolny, koordynator projektu z ramienia HFPC.
Jednym z zagadnień poruszanych w raporcie jest analiza istniejących form wspierania procesów usamodzielnienia byłych wychowanków placówek resocjalizacyjnych. Do najczęściej stosowanych należą pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki, pomoc pieniężna na usamodzielnienie oraz pomoc rzeczowa na zagospodarowanie.
Statystyki Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazują, że duża część osób opuszczających placówki resocjalizacyjne z nich nie korzysta. „To efekt licznych kryteriów formalnych. W rezultacie spora część z wychowanków placówek resocjalizacyjnych wychodząc z nich pozbawiona jest istotnego wsparcia” – twierdzi Marcin Wolny.
Taki stan rzeczy ma określone konsekwencje. „Nieletni pozbawieni pomocy rzucani są przez system na głęboką wodę. To prosta droga do pogłębiania ich problemów, nawarstwiania ich, przenoszenia na otoczenie” – dodaje M. Wolny. Pokazuje to m.in. badanie przeprowadzone przez Najwyższą Izbę Kontroli. NIK wskazała, że aż 60% byłych wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych popełnia przestępstwo wciągu 5 lat od opuszczenia placówki.
Wraz z raportem HFPC publikuje również „Poradnik: Prawa dzieci pozbawionych wolności i ich reintegracja z perspektywy partycypacji. Przykłady innowacyjnych praktyk z państw UE”. Prezentujemy w nim doświadczenia organizacji biorących udział w projekcie „Children’s Right Behind Bars 2.0”. Odbiorca podręcznika w przystępny sposób otrzyma w nim informację na temat tego, jak edukować pracowników i wychowanków placówek resocjalizacyjnych na temat praw człowieka, jak rozmawiać z nimi o problemie reintegracji i jakich metod użyć, aby poprawić los dzieci pozbawionych wolności.