Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) opublikował raport ze swojej wizyty w Polsce z 2017 roku. Dokument ujawnia wiele nieprawidłowości w badanych miejscach detencji.
CPT odwiedził komendy policji, placówki Straży Granicznej, zakłady karne, zakłady poprawcze dla nieletnich, ośrodki psychiatryczne i Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie. Członkowie CPT spotkali się także z prawnikami HFPC.
Nadużywanie siły
„Wnioski z wizytacji Komitetu pokrywają się z obserwacjami organizacji pozarządowych, w tym Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka” – mówi Marcin Szwed, prawnik HFPC. CPT wskazał, że odnotował wiele doniesień na temat nadużywania siły, a niekiedy nawet pobić przez funkcjonariuszy policji. Zdaniem CPT, jego ustalenia wskazują, że osoby zatrzymywane i doprowadzane na komendę są poważnie narażone na niewłaściwe traktowanie.
W dalszym ciągu brakuje systemowych rozwiązań chroniących osoby pozbawione wolności przed podobnymi nieprawidłowościami. W szczególności należy podkreślić, że dostęp zatrzymanych przez policję do pomocy adwokata lub radcy prawnego jest iluzoryczny. Takie osoby nie są też informowane o swoich prawach.
Sprawa Igora Stachowiaka pod lupą CPT
CPT zainteresował się również sprawą Igora Stachowiaka, który zmarł na komisariacie we Wrocławiu w 2016 roku. Na kanwie tej sprawy CPT rekomenduje, aby przypomnieć funkcjonariuszom policji instrukcję w zakresie stosowania paralizatorów. Komitet wskazał też, że paralizatory mogą być używane tylko w sytuacji realnego zagrożenia dla życia lub zdrowia, a ponadto wykluczone jest ich stosowanie do wymuszenia posłuszeństwa zatrzymanego. Użycie paralizatora to ostateczność, gdy inne, mniej skuteczne środki przymusu bezpośredniego zawiodły. Komitet zażądał także od polskich władz, aby przekazały mu kopię dokumentacji sprawy Igora Stachowiaka, jak również informacje o nałożonych karach dyscyplinarnych i karnych wobec funkcjonariuszy.
Sytuacja w ośrodkach dla cudzoziemców
W odniesieniu do ośrodków dla cudzoziemców CPT wskazał m.in. na przypadki przemocy między osadzonymi, brak wstępnych badań medycznych przyjmowanych osób oraz poddawanie osadzonych badaniom lekarskim w obecności funkcjonariuszy Straży Granicznej. Istotnym problemem są też częste przypadki nieinformowania cudzoziemców o decyzjach dotyczących osadzenia oraz możliwościach ich zaskarżenia.
Powierzchnia celi
CPT zwrócił też uwagę na nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów karnych. W tym zakresie wskazał, że obowiązująca w Polsce norma powierzchniowa przypadająca na każdego więźnia (3 m2) jest zbyt niska. Ponadto, osoby przyjmowane do zakładu karnego nie są niezwłocznie poddawane kompleksowym wstępnym badaniom medycznym. Brakuje też odpowiednich procedur zgłaszania i rejestrowania przypadków urazów u więźniów. CPT uznał także, że Polska stosuje zbyt restrykcyjne regulacje dotyczące utrzymywania przez tymczasowo aresztowanych kontaktów ze światem zewnętrznym.
Zakłady dla nieletnich – problemy podobne jak w aresztach
Jeśli chodzi o zakłady poprawcze dla nieletnich CPT odnotował m.in. przypadki przemocy między osadzonymi oraz brak odpowiednich badań medycznych. Ponadto do nieprawidłowości dochodzi w zakresie stosowania środków przymusu. Nieletni mają też zbyt ograniczone możliwości utrzymywania kontaktów ze światem zewnętrznym.
Szpitale psychiatryczne
CPT wskazał jednocześnie na pewne uchybienia w zakresie działania ośrodków psychiatrycznych (m.in. niepokojąco częste stosowanie środków przymusu wobec nieletnich pacjentów). Również przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nie w pełni odpowiadają międzynarodowym standardom – brakuje m.in. cyklicznej sądowej kontroli zasadności hospitalizacji oraz kontroli stosowania przymusowego leczenia wobec tych pacjentów, którzy przebywają w szpitalach wbrew swej woli. CPT odniósł się też do funkcjonowania Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym, wskazując m.in., że brakuje w nim spójnej koncepcji terapii oferowanej osobom w nim umieszczonym oraz że warunki pobytu nie są dostosowane do tak dużej liczby osadzonych.
„Mamy nadzieję, że sformułowane przez Komitet rekomendacje przyczynią się do poprawienia standardów traktowania osób pozbawionych wolności. Wiele z postulowanych zmian pokrywa się z wcześniejszymi propozycjami organizacji pozarządowych oraz Rzecznika Praw Obywatelskich” – mówi Katarzyna Wiśniewska, prawniczka HFPC.
Raport CPT dostępny jest tutaj.
Raport przygotowany dla CPT przez Helsińską Fundację Praw Człowieka dostępny jest tutaj. Fundacja przygotowała też aktualizację tego dokumentu ze sprawami z 2017 i 2018 roku w związku z wizytacją organu ONZ zajmującego się podobną tematyką – Podkomitetu ds. Prewencji Tortur w lipcu 2018 roku. Raport dostępny jest tutaj.
