Zgodnie z art. 7 k.k.w., skazany może zaskarżyć do sądu decyzje organów postępowania wykonawczego (takich jak m.in. dyrektor zakładu karnego czy komisja penitencjarna) z powodu ich niezgodności z prawem. W swoim wniosku do Sądu Najwyższego RPO wskazał, że w orzecznictwie doszło do rozbieżności co do interpretacji przesłanki niezgodności z prawem. Niektóre sądy rozumiały to pojęcie bardzo wąsko, dopuszczając jedynie badanie tego, czy decyzja została wydana przez odpowiedni organ, na podstawie jego kompetencji i w oparciu o odpowiednią podstawę prawną. Inne sądy prezentowały jednak pogląd, że w postępowaniu skargowym konieczne jest także badanie okoliczności faktycznych w zakresie niezbędnym do kontroli decyzji pod względem merytorycznym. Rzecznik zwrócił się zatem do SN o rozstrzygnięcie, czy art. 7 k.k.w. umożliwia kontrolę decyzji także pod kątem materialno-prawnym.
W swojej opinii Fundacja wskazała, że skarga do sądu penitencjarnego jest ważnym środkiem służącym ochronie praw osadzonego. Wiele rozstrzygnięć organów postępowania wykonawczego może poważnie ingerować w wolności i prawa osób pozbawionych wolności – można tu wymienić choćby decyzje o nałożeniu sankcji dyscyplinarnych czy odmowie zezwolenia na wizytę u ciężko chorego członka rodziny. W tej sytuacji, zapewnienie osadzonemu dostępu do sądu jest obowiązkiem wynikającym z art. 45 Konstytucji i art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Prawidłowa realizacja tego obowiązku musi jednak zakładać, że kontrola sądowa będzie efektywna. Nadmierne ograniczenie kognicji sądu, uniemożliwiające mu dokonanie pełnej oceny zaskarżonej decyzji, w tym okoliczności faktycznych, na których została ona oparta, może sprawić, że dostęp do sądu stanie się iluzoryczny. HFPC podkreśliła też, że brak efektywnej kontroli decyzji organów postępowania wykonawczego może doprowadzić do naruszenia szeregu innych wolności i praw osadzonego – zwłaszcza prawa do ochrony prywatności, a niekiedy nawet i zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Zdaniem Fundacji, o tym, że wykładnia art. 7 k.k.w. jest nadmiernie formalistyczna i nie odpowiada standardom konstytucyjnym oraz konwencyjnym świadczą dane statystyczne. Z przedstawionych w opinii danych wynika bowiem, że w ponad 90% przypadków sądy penitencjarne utrzymywały w mocy zaskarżone decyzje organów. HFPC stwierdziła zatem, że w celu zwiększenia efektywności skargi z art. 7 k.k.w. i nadania jej bardziej realnego charakteru zasadne byłoby dopuszczenie także kontroli materialno-prawnej.
Posiedzenie Sądu Najwyższego w sprawie z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, sygn. akt I KZP 3/20, odbędzie się 25 czerwca 2020 roku.
Opinia została przygotowana w ramach Programu Spraw Precedensowych Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.