Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie A.B. i Inni p. Polsce (skargi nr 15845/15 i 56300/15)
Sprawa dotyczy rodziny uchodźców z Czeczenii (rodzice i roczne dziecko), która w 2015 r. – po kilkukrotnych próbach – złożyła na przejściu granicznym w Terespolu wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej; po tym, gdy udało im się złożyć wniosek zostali umieszczeni na 9 miesięcy w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w Białej Podlaskiej.
ETPC stwierdza naruszenie praw wobec dziecka skarżących
W skardze wskazano, że umieszczenie rodziny w strzeżonym ośrodku naruszało dobro dziecka skarżących, które m.in. kilka razy było leczone w szpitalu poza ośrodkiem.
W swoim wyroku ETPC stwierdził naruszenie prawa do życia rodzinnego (art. 8 Konwencji) wobec dziecka. Trybunał uznał, że polskie władze nie zbadały dobra dziecka decydując o detencji rodziny, nie potraktowały detencji jako środka ostatecznego i nie zbadały możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych wobec pozbawienia wolności. Trybunał stwierdził, że do naruszenia tego doszło nawet w sytuacji, gdy istniały przesłanki do tego, aby uznać, że rodzina po złożeniu wniosku wyjedzie z Polski.
Jest to trzeci już wyrok, w którym ETPC stwierdził bezprawność detencji dzieci-uchodźców (wcześniejsze wyroki to Bistieva i Inni p. Polsce z 2018 r. oraz Bilalova p. Polsce z marca 2020 r.).
Według Trybunału nie doszło do naruszenia zakazu tortur i nieludzkiego traktowania
W skardze wskazano także, że z badania przeprowadzonego przez psycholożkę z organizacji pozarządowej Międzynarodowa Inicjatywa Humanitarna wynikło, iż jeden ze skarżących (ojciec rodziny) cierpi na zespół stresu pourazowego będący wynikiem tortur doznanych w kraju pochodzenia, a zatem detencja stanowi naruszenie zakazu tortur (art. 3 Konwencji).
W swoim wyroku Trybunał stwierdził, że nie doszło w tym zakresie do naruszenia Konwencji, gdyż w trakcie pobytu w strzeżonym ośrodku skarżący nie podnosił tej okoliczności. Natomiast po dostarczeniu opinii psychologicznej sporządzonej przez MIH, władze przeprowadziły odpowiednie badanie i zwolniły rodzinę ze strzeżonego ośrodka, ze względu na stan zdrowia ojca.
Takie rozstrzygnięcie rozczarowuje – w tej konkretnej sprawie, jak zauważył sam Trybunał, skarżący już we wniosku o udzielenie ochrony wskazał, że padł ofiarą tortur w Czeczenii. Opinia psychologiczna MIH potwierdziła tylko, że skarżący cierpiał na PTSD będące konsekwencją tortur doznanych przed przyjazdem do Polski. Skoro przepisy polskiego prawa zakazują detencji ośrodku uchodźców, którzy padli ofiarą przemocy, identyfikacja takich osób powinna być rutynową czynnością bezzwłocznie podejmowaną przez władze z urzędu i osoby takie nie powinny w ogóle być pozbawiane wolności. I takiego rozstrzygnięcia Trybunału zabrakło – mówi mec. Jacek Białas, prawnik HFPC, który reprezentował rodzinę przed ETPC.
Zarzut bezprawności detencji oraz naruszenia prawa do sądowej kontroli pozbawienia wolności – nie wyczerpano środków krajowych
W skardze zarzucono także polskim władzom naruszenie przepisów dotyczących prawa do odwołania się do sądu w przypadku pozbawienia wolności (art. 5 ust. 4 Konwencji). Wnioskodawcy ani ich pełnomocnik nie zostali poinformowani o posiedzeniu sądu, podczas którego miało zostać rozpatrzone zażalenie od decyzji o ich umieszczeniu w strzeżonym ośrodku. Tymczasem o posiedzeniu tym był poinformowany prokurator i brał on w nim udział.
W sprawie wskazano również, że dwoje wnioskodawców po raz pierwszy ubiegało się w Polsce o nadanie statusu uchodźcy i że po złożeniu wniosku ich pobyt na terytorium Polski był legalny. Dlatego ich umieszczenie w strzeżonym ośrodku nie miało podstawy w Konwencji o ochronie praw człowieka (art. 5 ust. 1). Konwencja zezwala bowiem na pozbawienie wolności cudzoziemca tylko w dwóch sytuacjach: gdy trzeba zapobiec nielegalnemu wjazdowi lub w celu zabezpieczenia wydalenia cudzoziemca.
W tym zakresie Trybunał uznał, że nie doszło do wyczerpania środków krajowych, gdyż wnioskodawcy mogli złożyć wniosek w sądzie krajowym wniosek o zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie w strzeżonym ośrodku na podstawie art. 407 ustawy o cudzoziemcach.